Düalizm Nedir?

Madde ya da zihinden birinin varlığını yadsımak yerine, her ikisinin de gerçek olduğunu söyleyen görüştür. Bu iki öge de sırasıyla içinde ikamet ettiğimiz ve maddi boyutumuzu ifade eden beden ile bedenden tamamen başka bir şey olan ‘’benlik’’ ya da ‘’bilinç’’tir.
Bu görüş, modern felsefenin kurucusu Descartes tarafından geliştirilmiştir. Buna göre varlığın biri madde, diğeri zihin olmak üzere iki temel niteliği vardır. Bunu, bütün iradi edim ya da hareketlerde kolaylıkla görebiliriz. Önce bir düşünce ya da niyet (söz gelimi ‘’kolunu kaldırma’’ düşüncesi veya niyeti) gelir, sonra bir vücut hareketi (kolumun emre boyun eğmesi) onu izler. Düalizmi destekleyen bu örnek, aslında çok basit ve sıradan bir örnektir, ama vurguladığı şey hiç de önemsiz değildir. Örnek aslında insan zihninin yapıcılığına ve yaratıcılığına vurgu yapmaktadır. Balta, ev, sandalye ve insan elinden çıkma daha binlerce şey hep fikirlerin cisimleşmesidir. İnsanlar çok eski zamanlardan beri, bu ikili doğalarını yaşamışlardır.
Düalist görüşün de güçlükleri yok değildir. Varlığın bu iki niteliği, aslında birbirinden tamamen ayrı gerçekliklerdir. Nitekim görüşü en açık bir biçimde ilk formüle eden kişi olan Descartes madde veya bedenin özünün ‘’yer kaplama’’, zihnin özünün ise ‘’düşünme’’ olduğunu söylemişti. Buradaki sorun yer kaplayan bir şeyin (madde veya bedenin belli bir parçasının) nasıl olup da yer kaplamayan bir şeyi (zihni veya zihinsel olan bir şeyi) etkileyebileceği sorunudur. Oysa ikisi arasındaki etkileşim ya da ilişki her daim yaşadığımız bir durumdur. Ayağımı katı bir cisme biraz sert bir biçimde çarptığım zaman acı hissediyorum. Acının kendisi zihinsel ya da ruhsal bir şeydir. Elimdeki kalem ‘’ben elimdeki kalemi masanın üzerine bırakmaya karar verince’’, elim onu masaya bırakır.
Descartes bu iki temel gerçeklik arasındaki âşikar ilişkiyi mantıksal olarak tatmin edici bir biçimde açıklama güçlüğü karşısında etkileşimcilik olarak bilinen görüşü geliştirmişti. Ona göre zihinle beden arasındaki ilişki ya da etkileşim beynin arkasında bir yerlerde ‘’kozalaksı bez’’ adı verilen bölgede gerçekleşmektedir. Descartes’in bu açıklaması, güçlüğü çözen bir açıklama değildir. Çünkü ‘’kozalaksı bez’’ veya beyin de bedenin bir parçasıdır.


Fenomenalizm Nedir?

Sadece materyalizm ve idealizmin değil fakat düalizmin de yol açtığı güçlükler, varlık felsefesinde başka bir alternatif görüşe yol açmıştır. Bu görüş, gerçekten var olanın veya bizim var olduğundan emin olabileceğimiz şeyin ‘’fenomen’’ olduğunu söyleyen fenomenalizmdir.
‘’Fenomen’’, ‘’görünüş’’ demektir; o, kendisini insan bilincine sunan varlık ya da olay anlamına gelir. Dış dünyadaki nesne ve olayların insan bilincindeki yansıması ya da tezahürü anlamına gelen fenomenin karşıtı ‘’numen’’dir. ‘’Numen’’ kendinde şeydir, yani insan bilincinden bağımsız varlıktır.
Fenomenalistlere göre, varlığın ne madde ne de ruh olduğu söylenebilir. Çünkü biz, deneyim ya da duyularımız yoluyla bilebiliyoruz. Maddenin kendisini ise algılayamıyoruz. Algıladığımız şeyler sadece, maddenin özellikleridir, onun bizdeki görünüşüdür. Aynı şekilde kendi içimize dönüp baktığımızda, ruhumuzu da algılayamıyoruz. Sadece birtakım zihinsel faaliyetlerimizi tecrübe ediyoruz. Algılayamadığımız şeylerin, yani madde ya da ruhun varlığını öne sürmek doğru değildir. Öyleyse varlık bize göründüğü şeylerde varlıktır. Bu da fenomendir.

Teolojizm Nedir?

‘’Amaç’’ anlamına gelen Yunanca ‘’telos’’ kelimesinden gelmektedir. Teolojizmin temelinde önce ereksel (amaçlı) nedensellik düşüncesi bulunur; onun temelinde ayrıca varlığı ya da bir bütün olarak doğayı bir organizma veya canlı bir gerçeklik olarak ele alma düşüncesi yer alır. Bir ‘’amaca göre açıklama’’ diye açıklayabileceğimiz teolojinin kökleri, Platon ve Aristoteles’e kadar geri gider.
Gerçekten de Aristoteles varlığı amaçlarıyla açıklayan ereksel nedenselliği temele almıştı. Bu yüzden, evrene ilişkin açıklama söz konusu olduğunda, inorganik maddeleri dahi amaçlarıyla veya ereksel nedenlerle açıklamaya yöneldi. Teolojizm, bütün varlıkların doğalarını gerçekleştirme amacına yönelmiş olduklarını öne sürüyorlardı.