Araştırmacılar ortalama bir köpeğin beyninin vücut ağırlının sadece %0.5'i kadar olmasına rağmen, (insanlarda bu %2, diğer memelilerdeyse %0.07'dir). duyukarından aldığı aşırı miktardaki bilgi sayesinde sentez yapma, yorumlama ve harekete geçme yeteneğine sahip olduklarını aktarıyorlar. Beynini düzgün çalışması için çok fazla besine ihtiyaç duyduğundan dolayı. (kalbin pompaladığı kanın %20'sini alır)

Beyin fonksiyonları kısmen genler tarafından önceden belirlenir. Örneğin insan beyni konuşma yeteğini önceden kurgularken köpek beyni kokuları yorumlama yeteğine yoğunlaşır ve beynini büyük bir bölümü bu sürece ayrılır. Elbette ki beyin diğer duyulara da yer açar, dokunma, tat alma, işitme ve görme. Buna karşın insanda bolca bulunup köpekte esksik olan özellik işbirliği yeteneğidir. Bu nedenle köpekler sıklıkla karar verme ve tehlikeden kaçma konularından insanların rehberliğne ihtiyaç duyarlar.

Köpek beyni genetiklernini belirlediği üzere şartlı ve öğrenilmiş bilgileri saklama yeteneğine sahiptir. Her biri sinirler arası iletici ve alıcıyı birbirine bağlayan binlerece konektöre sahip milyarlarca sinir hücresinden oluşan köpek beyni anatomik bakımdan diğer memelilerin beynine benzer. Tıpkı insandan ve diğer memelilerde olduğu gibi beyincik kas faaliyetlerini düzenlerken, beyin duyguları ve davranışları kontrol eder. Muhtemelen köpekteki duyguları kısıtlı olabilir, ancak genel olarak uzmanlar onların binlerce yıldır insanlarla iletişim kurarken bir şekilde duygularını ifade etmeyi başardıkları konusunda görüş birliğine varmıştır.

Beyin sapı, her bir duyusu eşsiz sinir ağlarıyla beyni besleyen çevresel sinir sistemine bağlıdır. Beynin belirli bir bölümü (Limbik Sistem) sezgilerimize ve öğrendiklerimize duygusal değer katarak bunları birbirine kaynaştırır. Örneğin bir köpek için kuzu pirzolası iyi, yıkanmak kötüdür.

Peki ya empati özellikli ilişki gerektiren şeyler ne olacak? Kuzu pirzolasının tadının güzelliği anında fark edilir. Banyosununsa kötü olduğu. Peki sahibi önemli bir iş görüşmesi yaparken ssizce yatmaya ne demeli ? Her köpek sahibinin çabucak öğrendiği gibi burada köpek bisküvileri devreye girer.

İşbirliği yeteneği kısılı olan köpeğin davranışlarının belirli bir kısmını değiştirmek için sabırlı eğitim gerekiyor ( ve köpek bisküvileri). İyi haber şu ki, bazı köpeklere ödül kazanmak için ne yapmları gerektiği çabuk öğretilebiliyor.

Diğer birçok memeli gibi köpeklerin de kendine özgü karakter özellikleri vardır. Köpekler evlerini bulma konusunda güçlü sezgilere sahiptirler ve gerektiğinde karada ya da suda uzun mesafeler kat ederek evlerine dönerler.

Köpeğin gözleri insanınkinden daha yassı olduğu için merceklerinin şeklini ışığa ve harekete karşı insanlardan daha duyarlı olmalarına izin verecek şekilde ayarlayabilirler. Ancak Tahlil yetenekleri insanınkinden daha az etkilidir.

Köpeğin kulaklarının hareket kabiliyeti onun çevredeki sesleri taramasına izin verir. Köpek insanın işittiğinden dört kat daha uzak sesleri işitir ve sesin kaynağını, saniyenin 1/600'ünde tespit edebilir.

Dokunmak insanlar için olduğu kadar köpekler için de önemlidir. Bu köğein ilk gelişen duyusudur ve her zaman köpek açısından önem arz eder. Köpeğin dokunmaya hassas, özellikle gözlerinin üstünde, ağız kenarında, çenesinin altında, "vibrissae" diye adlandırılan tüyleri vardır. Köpeğin patileri dahil tüm vücudu dokunmaya hassas sinir uçlarıyla donatılmıştır. Birçok ev köpeğinin en sevdiği şey, karnının okşanmasıdır. Şahsen duygusal açıdan insanın köpeği okşarken okşanan köpek kadar zevk aldığına kuvvetle inanırım. Ayrıca köpeğin bu gerçeği çok çabuk keşfettiğinden şüphelenirim.

Köpeklerin tat alma duyguları insanlardan daha az gelişmiş olmasına karşın, tatlı, ekşi, acı ve tuzlu gibi bazı tatları ayırt edebilirler. Süpermarketlerin birçok rafını süsleyen çok çeşitli köpek mamaları üreticilerin, köpeklerin bu özelliğini keşfettiklerini ve bundan faydalandıklarını anlatıyor.

Köpeklerin koku alma duyularıysa dillere destandır. Burunlarının içinde yaklaşık iki yüz milyon alıcı hücre vardır. Bu sayı ırklarına göre değişiklik gösterirken insan burnunda bu miktarın beş milyon civarında olduğunu belirtmeliyim. Köpekler koku konusunda sadece güçnlü bir seçiciliğe ve uzmanlığa sahip oldukları gibi, aynı zamanda farklı kokuların büyük bir bölümünü depolama ve hatırlama özelliğine de sahiptirler.

Daha önce belirttiğim gibi köpekler karar verme konusunda zayıftırlar ve bu konuda insanların desteğine gereksinim duyarlar. Yine de doğalarında olanı mümkün olduğunca değerlendirirler. Temple Gradin, "Animals in Translation" kitabında üç-beyin teorisini gayet başarılı bir şekilde anlatıyor ve insan beyninde daha büyük olan "neokortekksin" İnsanları köpeklerden farklı olarak karar verme konusunda yetkinleştirdiğini açıklıyor. Diğer yandan araştırmacılar köpekler güçlendikçe beyinlerinin zayıfladığını belirtiyorlar. Askeri köpekler olarak bilinen Wels Springer spaniels gizli bombaları bulmak için eğitilmişlerdir. Beagle türüleri havaalanlarında yasadışı bir şekilde ülkere sokulmak istenen uyuşturucu maddeleri bulma konusunda uzmanlaşmışlardır. Göreme engellilere yardımcı olmak üzere eğitilmiş olan köpekleri kalabalık sokaklarda onlara eşlik ederken görebilirsiniz. Hasta köekleriyse oldukça hasta insanlara yardım ediyorlar. Köpekler polisleri koruyorlar. Boğulmak üzere olanları kurtardıkları ve kaybolanları buldukları biliniyor. Artık hipoglisemi ve diyaber hastalıklarını ortaya çıkaran köpekler bile var.